Dijital bağımlılık, teknolojinin hayatımızda giderek daha fazla yer almasıyla birlikte özellikle çocuklar ve gençler arasında yaygın bir sorun haline gelmiştir.

Teknoloji kullanımının bilinçsiz ve kontrolsüz hale gelmesi, psikolojik, sosyal ve fiziksel sağlık üzerinde olumsuz etkiler oluşturabilmektedir. Dijital bağımlılığı bilinçli teknoloji kullanımından ayıran belirleyicilerde bireylerin ekran karşısında geçirdikleri süreyi kontrol edememesi ve teknoloji kullanımının günlük yaşamlarını olumsuz etkilemesidir. Bu çalışma, dijital bağımlılığın günümüzdeki durumunu, etkilerini veçözüm yollarını ele almaktadır.

Dijital Bağımlılığın Yaygınlığı ve İstatistikler

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2024 verilerine göre, 6-15 yaş grubundaki çocukların %90,8'i düzenli olarak dijital oyun oynamakta, %23,4'ü ise oyun
oynamadıklarında huzursuzluk ve mutsuzluk hissettiklerini belirtmektedir. Bu durum, teknoloji kullanımının psikolojik etkilerini göstermesi açısından önemlidir. Dijital bağımlılığın yalnızca çocukları değil, yetişkinleri de etkilediği görülmektedir. TÜİK’in 2024 yılı hane halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması'na göre, 16-74 yaş grubundaki bireylerde internet kullanım oranı %88,8’e ulaşmıştır. Bu durum, teknolojinin yaşamın her alanına yayıldığını ve kontrolsüz kullanımın bir bağımlılık haline dönüşebileceğini göstermektedir. Özellikle sosyal medya, dijital oyunlar ve video içerikleri, bireylerin günlük yaşamlarını olumsuz etkileyebilecek şekilde zaman yönetimini zorlaştırmaktadır. Bu tür bağımlılıklar kısa vade de bireylerin yaşam kalitesini düşürmekte uzun vade de ise gelecekleri açısından çeşitli tehlikeler içermektedir.

Dijital Oyunlar ve Yasaklamalar

Dijital bağımlılık tartışmalarının artmasıyla birlikte, bazı popüler oyunlar çocuklar üzerindeki etkileri nedeniyle tartışma konusu olmuştur. Örneğin, Roblox ve Brawl Stars gibi oyunlar, içeriklerindeki şiddet unsurları ve bazı uygun olmayan materyaller nedeniyle bazı ülkelerde yasaklanmıştır. Roblox, kullanıcıların kendi oyunlarını oluşturup yayınlamasına imkân tanıması nedeniyle denetim sorunları yaşarken, Brawl Stars ise şiddet temalı yapısı nedeniyle bazı ebeveynler ve uzmanlar tarafından eleştirilmektedir. Bununla birlikte, her oyunun bireyler üzerindeki etkisi farklıdır ve oyun bağımlılığının bireysel farklılıklara bağlı olduğu unutulmamalıdır. Ancak yapılan araştırmalar, aşırı oyun oynayan çocukların akademik başarılarında düşüş yaşadığını ve sosyal ilişkilerinde zorluk çektiğini ortaya koymaktadır.

Dijital Bağımlılığın Fiziksel ve Psikolojik Etkileri

Dijital bağımlılığın etkileri yalnızca psikolojik değil, aynı zamanda fiziksel sağlık üzerinde de görülmektedir. Uzun süre ekran başında vakit geçirmek, çocuklarda ve gençlerde duruş bozuklukları, kas-iskelet sistemi sorunları ve göz yorgunluğu gibi fiziksel rahatsızlıklara yol açabilmektedir. Özellikle hareketsiz bir yaşam tarzı, obezite riskini artırmakta ve çocukların motor becerilerini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Psikolojik açıdan ise, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde yapılan bir araştırma, aşırı dijital oyun oynamanın beyin yapısında, madde bağımlılığında görülen değişikliklere benzer etkiler yaratabileceğini ortaya koymuştur. Bu durum, dikkat dağınıklığı, düşük öz-denetim ve duygu düzenleme problemleri gibi sorunlara yol açabilir. Ayrıca, dijital bağımlılığı olan bireylerde sosyal izolasyon, depresyon ve anksiyete gibi ruh sağlığı sorunlarının daha yaygın olduğu tespit edilmiştir.

Ebeveyn ve Öğretmenlerin Rolü

Ebeveynlerin ve öğretmenlerin, çocukların teknoloji kullanımı konusunda bilinçli bir rol oynaması gerekmektedir. "Ebeveyn Görüşlerine Göre 7-18 Yaş Arası Çocuklarda Teknoloji Bağımlılığı" başlıklı bir çalışma, ailelerin teknoloji kullanımı konusunda çocuklarına model olmalarının, bağımlılık riskini azalttığını göstermiştir. Dijital bağımlılığın önüne geçmek için, ailelerin çocuklarına ekran süresini kontrol etmeyi öğretmeleri ve teknolojiyi bilinçli şekilde kullanmaları gerekmektedir. Öğretmenler de okul ortamında teknoloji kullanımına yönelik bilinç kazandırarak, öğrencilerin sağlıklı dijital alışkanlıklar edinmelerine yardımcı olabilirler. Alternatif aktiviteler sunulmalı, fiziksel aktiviteler ve yüz yüze sosyal etkileşimler desteklenmelidir. Dijital okuryazarlık eğitimi, çocuklara internetin bilinçli kullanımı konusunda rehberlik ederek, zararlarından korunmalarına yardımcı olabilir.

Bilinçli Teknoloji Kullanımı için Çözüm Stratejileri

Dijital bağımlılık, günümüzde hem bireysel hem de toplumsal boyutta önemli bir konu haline gelmiştir. Bu sorunun önüne geçmek için:
• Aileler bilinçli teknoloji kullanımı konusunda eğitilmelidir. 
Çocukların ekran süresinin kontrol altına alınması, ebeveynlerin teknoloji kullanım alışkanlıklarını gözden geçirmesiyle başlar. Aile içi teknoloji kullanım kuralları belirlenmelidir. Bununla birlikte çocukların davranışlarında ki en önemli belirleyicilerinden birinin aile fertlerinin davranışlarını taklit etmek olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla çocukları teknoloji bağımlılığından korumanın önemli yollarından biride ebeveynlerin teknoloji kullanımı konusunda kendilerini sınırlandırmasından geçmektedir.

• Ekran süreleri sınırlandırılmalı ve denetim mekanizmaları geliştirilmelidir.
Çocukların yaşlarına uygun içeriklere erişimini sağlamak ve zararlı içeriklerden korunmalarını sağlamak için ebeveyn kontrolleri uygulanmalıdır. Çocukların dijital dünyada karşılaştığı içerikler olabildiğince kontrol edilmelidir.

• Okullarda dijital okuryazarlık eğitimleri arttırılmalıdır.
Bilinçli internet kullanımı, sosyal medyanın olası zararları ve siber güvenlik konularında öğrencilere rehberlik edilmelidir. Çocuklar bu konuda öğretmenleri tarafından da bilinçlendirilmedir gerektiği durumlarda doğru davranışları pekiştirmek için ödüllendirilmelidir.

• Alternatif sosyal ve fiziksel aktiviteler teşvik edilmelidir.
Çocukların ve gençlerin ekran başında geçirdiği zamanı azaltmak için spor, sanat ve kültürel etkinlikler gibi alternatifler sunulmalıdır. Hayatı daha aktif ve çeşitli faaliyetlerle yaşayarak daha dengeli bir yaşam maddi ve manevi olarak teşvik edilip desteklenmelidir. Bu bilgilerin ışığında teknolojiyi bilinçli kullanmak, onun zararlarından korunmanın en etkili yoludur. Dijital bağımlılığı önlemek için öncelikle ailelerin bilinçlenmesi ve çocuklarına sağlıklı teknoloji alışkanlıkları kazandırmaları büyük önem taşımaktadır. Ebeveynlerin, çocuklarına örnek olması, ekran süresini sınırlaması ve alternatif sosyal etkinlikler sunması, bağımlılığın önüne geçmede etkili bir yöntemdir. Ayrıca, sosyal medyanın ve dijital içeriklerin kontrolsüz tüketimi, bireylerin ahlaki değerlerinde aşınmaya yol açabilir. Özellikle çocuklar ve gençler, yanlış içeriklere maruz kalarak sağlıksız tutum ve davranışlar geliştirebilirler. Bu nedenle, aile içi iletişimin güçlendirilmesi ve çocukların dijital dünyada yalnız bırakılmaması, hem psikolojik hem de ahlaki gelişimlerini desteklemek açısından kritik öneme sahiptir.

Psikolog
Ahmet ÖZEN

KAYNAKÇA

Gökel, Ö. (2020). Ebeveyn Görüşlerine Göre 7-18 Yaş Arası Çocuklarda Teknoloji Bağımlılığı. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi.

Gökel, Ö. (2020). Teknoloji Bağımlılığının Postür ve Vücut Farkındalığı Üzerindeki Etkileri. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi.

Türkiye İstatistik Kurumu. (2024, Mart 12). Çocuklarda bilişim teknolojileri kullanım araştırması, 2024.

Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cocuklarda-Bilisim-Teknolojileri Kullanim-Arastirmasi-2024-53638

Yılmaz, B., & Yılmaz, A. G. (2021). Dijital Oyun Bağımlılığının Beyin Yapısı ve İşlevi Üzerindeki Etkileri. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi.

Yılmaz, G., & Yılmaz, A. G. (2020). Çocuk ve Gençlerde Teknoloji Bağımlılığı Üzerine Yazılan Lisansüstü Tezlerin İçerik Analizi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi.